"Vertrouw je me soms niet?! Hoe haal je het in je hoofd om naar de dokter te gaan zonder mij iets te zeggen?! Ben ik soms niet belangrijk voor je of zo?" roept Marjo boos tegen Jort. Marjo heeft net via een nota van de verzekering gezien dat Jort bij de huisarts is geweest terwijl zij er niets van wist. En nu ze hem er naar vraagt blijkt dat Jort al een tijd zich zorgen maakt over pijn in zijn onderbuik. "Marjo, luister nou even," zegt Jort, "het was echt geen keuze tegen jou of zo. Ik maakte me gewoon ongerust over die pijn in mijn onderbuik. Als het echt wat ergs was geweest had ik het wel verteld hoor." Marjo lijkt nog niet gerustgesteld: "O... dus vlak voor je het ziekenhuis zou indraaien had ik het mogen weten? Ik begrijp er gewoon niets van waarom je zoiets stiekem doet." Jort lijkt wat verward door haar emoties. Hij kijkt wanhopig om zich heen en zegt dan: "Als ik had geweten dat je hier zo door van streek zou raken, had ik het echt wel verteld. Ik dacht dat het gewoon niet nodig was, maar dat heb ik verkeerd ingeschat kennelijk."
Verderop in dit artikel lees je meer over wat dit incident met Jorts hechtingsstijl te maken heeft.
We zijn al begonnen, maar alsnog: welkom in dit 4e artikel over hechting. In het vorige artikel heb je kunnen lezen hoe geven en ontvangen te maken hebben met je hechtingsstijl. Er is al heel wat theorie langs gekomen in de eerste drie artikelen. Zelf blijf ik het een boeiend onderwerp vinden waarbij het heel logisch is dat er zoveel over is geschreven. Het gaat immers over de meest basale relaties die mensen hebben én welke invloed dat heeft op de rest van je leven. Een voorbeeld: in een literatuurstudie die ik deze week herlas (ik maakte die een paar jaar geleden bij het schrijven van een scriptie over de invloed van hechting op overdracht van familiebedrijven) kwam ik nog een onderzoeksresultaat tegen wat ik graag wilde delen: jongelui die een onveilige hechtingsstijl hebben ontwikkeld in hun jonge jaren bleken tijdens hun studietijd meer stress te ontwikkelen en meer studieproblemen tegen te komen. Weer een voorbeeld van de grote invloed die de hechtingsstijl heeft op het verdere leven van mensen. Hechting is zó wezenlijk voor het mens-zijn: ieder mens heeft een aangeboren behoefte aan contact en hechting geeft zicht op de manier waarop mensen met die behoefte om kunnen gaan.
In dit artikel duiken we verder in het onderwerp hechting en volwassenen. We kijken naar veranderbaarheid en naar hoe hechtingsstijlen kunnen verschillen per relatie.
Hechting verschilt van relatie tot relatie
Sinds 1980 is er onderzoek gedaan naar hechting bij volwassenen. Er is kennis ontwikkeld over de invloed van hechting op latere leeftijd, maar ook: de invloed van hechting op partnerrelaties, de veranderbaarheid van hechting etc. Een aspect dat in dit artikel aan de orde komt is het feit dat de hechtingsstijl kan verschillen van persoon tot persoon. Er zijn kinderen die een veilige hechting ervaren bij hun moeder, maar niet bij hun vader.
Zoals je in het vorige artikel las heeft hechting niet alleen een betekenis bij de relatie die iemand heeft op dat moment zelf, maar door hechting ontstaat er een intern beeld (een werkmodel wordt dat genoemd) over de ander, over relaties, over zichzelf etc. Dat interne beeld bepaalt hoe die persoon zich op latere momenten in relaties zal opstellen en hoe hij over de ander en zichzelf denkt. Zie hieronder het plaatje dat je in het vorige artikel ook tegenkwam, maar nu zijn de interne beelden die moeder en kind krijgen/hebben er in getekend.
In het plaatje zie je hoe het kind een beeld van de moeder krijgt en van alles leert over relaties, veiligheid enzovoort. Ook in de relatie met de vader ontstaat een beeld van hem in het hoofd van het kind en zo zijn er enorm veel verschillende beelden: van de juf op school, opa, oma, de buurvrouw etc.
Al die individuele relaties dragen bij aan het algemene beeld dat het kind ontwikkelt over het zoeken van hulp, hoe betrouwbaar het mensen vindt, hoe het over zichzelf denkt en eigenlijk over alles wat met relaties en mensen te maken heeft.
Als een kind een veilige hechting met de moeder heeft en een onveilige hechting met de vader, dragen de hechtingservaringen die het kind met de moeder opdoet bij aan de ontwikkeling van positieve beelden over relaties en mensen. Die beelden worden in dit geval echter wel aangetast door de hechtingservaringen met de vader.
Op latere leeftijd kan het zijn dat het kind in sommige situaties vooral put uit de ervaringen met de moeder en in andere situaties juist last heeft van de onveilige ervaringen met de vader. In de volgende paragraaf kijken we naar de hechtingsstijlen van Jort en wat voor rol die speelden in het conflict dat hij met zijn vrouw Marjo had.
Jorts hechtingsstijl in kaart gebracht
Je hechtingsstijl is te meten met een vragenlijst. Daar is veel over te zeggen, maar dan wordt dit een te theoretisch verhaal. Kortweg komt het er op neer dat het een vragenlijst is die iemand zelf invult. Het is dus een zelf-beoordeling. Ik gebruik twee veel gebruikte vragenlijsten. De ene brengt in beeld wat het zelfbeeld is van de persoon. De andere vragenlijst onderzoekt wat je hechtingsstijl is.
Hieronder zie je een stukje van de vragenlijst die Jort heeft ingevuld (het deel waarin hij de relatie met zijn vader beschouwt). Dit is natuurlijk fictief, want Jort is een verzonnen verhaalfiguur, maar als je de afgelopen artikelen hebt gelezen is Jort, vermoed ik, voor jou net zo realistisch geworden als voor mij.
De vragenlijst over hechting wordt ingevuld voor relaties met verschillende personen. Jort vulde hem in voor de relatie met zijn vader, moeder, vrouw en voor relaties met mensen in het algemeen.
Uiteindelijk levert dat één plaatje op wat je hier ziet:
Links zie je een balk waarop zelfwaardering is aangegeven. Gemiddeld scoren mensen op deze test 39. Jort zit met 31 daar een stuk onder. Dat zegt niet iets absoluuts, maar hij denkt minder positief over zichzelf dan mensen gemiddeld doen. Dat kan bijvoorbeeld ontstaan zijn in zijn jeugd, maar het kan ook een actuele reden hebben. Reden om eens over door te praten.
Het tweede diagram ken je wellicht uit de eerdere artikelen: het schema waarin de vier hechtingsstijlen zijn weergegeven. Horizontaal gaat het over 'hoe veilig voel ik mijzelf in deze relatie.' Verticaal gaat het over 'hoe veilig vind ik de ander in deze relatie.'
In het schema is voor Jort aangegeven wat de hechtingsstijlen zijn naar zijn vader (V), moeder (M), partner Marjo (P) en mensen in het algemeen (A).
Om de relatie met Marjo er bijvoorbeeld uit te lichten: Jort voelt zich positief over zichzelf in de relatie met Marjo (zeer belangrijk in een huwelijk..!) en ziet haar ook als veilig.
De hechtingsstijl naar zijn vader (De V in het schema) is nogal anders: Jort denkt in de relatie met zijn vader juist negatief over zichzelf én vindt zijn vader onveilig. Het gevolg: Jort is bang voor afwijzing en mijdt het contact met zijn vader. Bij zijn moeder voelt hij zich zekerder over zichzelf (dat kan er bijvoorbeeld mee te maken hebben dat zijn moeder hem altijd positief benaderde, bewondering heeft voor zijn studieresultaten etc.), maar ook zijn moeder houdt hij liever op afstand dan dat hij nabijheid zoekt.
In het begin van dit artikel las je over een incident tussen Jort en Marjo. Jort was met zorgen over zijn gezondheid naar de huisarts gegaan zonder het tegen Marjo te zeggen. Hij had al een tijd pijn en maakte zich zorgen. Vanuit zijn hechtingsstijl met Marjo is het niet goed te verklaren dat hij er niet over begonnen is naar haar toe. Echter: voor Jort was dit de eerste keer dat hij zo iets meemaakte in zijn huwelijk. En vanuit zijn verleden had hij juist geleerd dat hij maar beter zichzelf kon redden, want zijn ouders (vooral zijn vader) had hem diverse keren niet serieus genomen als hij zich echt heel ziek voelde. Toen hij uiteindelijk op zijn 14e een keer alleen naar de huisarts was gegaan had die hem (voor Jorts gevoel) uitgelachen omdat hij zich zorgen maakte voor niets: de pijnen die hij voelde waren gewoon groeipijnen. Het heeft Jort op dit onderwerp in zijn hoofd een beeld gegeven dat hulp vragen bij medische problemen risicovol is en dat hij zich onzeker voelt over zichzelf wat dit betreft.
Dit voorbeeld laat dus zien dat een hechtingsstijl niet zwart/wit is. Ondanks dat Jort zich normaliter veilig voelt in de relatie met Marjo, speelde zijn onveilige hechting uit zijn jeugd hem (en Marjo) nu parten. Als iemand met een onveilige hechtingsgeschiedenis een relatie aangaat met een partner die juist een bron voor veilige hechtingservaringen is, kan die persoon alsnog meer vertrouwen aanleren voor andere relaties, bijvoorbeeld in de werkomgeving.
Wellicht vraag je je af hoe het met Jort gaat in zijn relatie met zijn vader, aangezien ze in het familiebedrijf samenwerken. In het volgende artikel gaat het uitgebreid over hechting en familiebedrijven. Schrik niet als je niets hebt met familiebedrijven, want wat je daar zult lezen is voor een breed publiek bedoeld.
Welke rol speelt hechting als je een relatie begint / getrouwd bent?
Hoe kan het eigenlijk dat Jort wel een veilige hechting beleeft met zijn vrouw, maar niet met zijn ouders? En wat zegt dat over de hechtingsstijl van zijn vrouw? Over Marjo weten we nog niet zoveel. We maakten in eerdere verhalen mee hoe ze (te?...) hard aan het zorgen was voor haar vader. Er is niet een theorie die iets zegt over dat hechtingsstijlen elkaar aantrekken of juist afstoten. Wel zijn er beschrijvingen te vinden welke combinaties van hechtingsstijlen op elkaar aansluiten en welke problemen geven.
Het is vanzelfsprekend dat twee veilig gehechte partners het samen goed zullen hebben. Interessanter is echter dat ook als een van beiden veilig gehecht is, dat een helende werking op een niet-veilig gehechte partner kan hebben. Wellicht is dat bij Jort gebeurd. Jort heeft een niet veilige hechtingsstijl vanuit zijn ouderlijk gezin ontwikkeld. Dat is iets waar hij zijn leven lang op allerlei manieren tegenaan zal lopen. Doordat hij (vermoedelijk) met Marjo veel vertrouwenwekkende hechtingservaringen heeft opgebouwd, is zij voor hem wél een veilige hechtingspersoon geworden. Het mooie daaraan is dat hij door die veilige relatie ook in het algemeen kan ontwikkelen en meer vertrouwen in mensen en in zichzelf kan opdoen.
Het omgekeerde gebeurt helaas ook (en is in eerdere artikelen ook al aan de orde geweest toen het ging over je zelfbeeld). Als partners in hun partnerrelatie negatieve hechtingservaringen opdoen, kan dat het vertrouwen in mensen in het algemeen beschadigen en het zelfvertrouwen een knak geven.
Mijn indruk (alhoewel ik die niet met theorie kan onderbouwen) is dat mensen bij een probleem in de partnerrelatie (bijv. een echtgenoot/echtgenote die vreemd gaat) terugvallen op eerdere hechtingsrelaties: meestal de ouders. Als dat veilige hechtingsrelaties zijn, is er een stevige bodem om op te staan om deze storm in het leven al dan niet te kunnen doorstaan. Als die hechtingsrelaties echter onveilig waren, dan is het mogelijk dat iemand in een flinke crisis raakt. Stel je voor: een man heeft een veilige hechtingsstijl met zijn vrouw. Het helpt hem in zijn zelfbeeld en in het vertrouwen in de mensheid. Als zijn vrouw echter vreemd blijkt te gaan, heeft hij het nodig terug te vallen op de vroegere hechtingsstijl met zijn ouders. Als die relatie problematisch was, ontstaat er een dubbele crisis: opnieuw een confrontatie met wat vroeger niet goed ging én een actueel fors probleem in de partnerrelatie. Dit alleen maar constateren lost het natuurlijk niet zomaar op, maar kan wellicht meer inzicht verschaffen op dergelijke crisismomenten.
Je hechtingsstijl is 'erfelijk' naar kinderen toe. Dat gaat niet langs genen, maar doordat de hechtingsstijl onbewust wordt overgedragen naar kinderen toe. Een mooie dichtregel uit een lied van Elly en Rikkert is: "Kijk uit met mannen lieveling, want mannen willen maar één ding". De vrouw die zelf onveilige hechtingservaringen heeft opgedaan, draagt dat (zonder hulp of verandering tenminste) over aan haar kind.
Werken aan de gevolgen van een onveilige hechtingsstijl (wat nooit jouw schuld is) kan dus dubbel effect hebben: op jezelf in je partnerrelatie én op de ontwikkeling van gehechtheid bij kinderen.
Ik ken natuurlijk maar een beperkt aantal huwelijken waar problemen zijn. Toch heb ik daaruit al wel het verlangen gekregen om (o.a. via deze blog) preventief te willen werken om huwelijksproblemen (die vaak ook weer kinder-problemen worden) niet alleen te behandelen als de vlammen spreekwoordelijk al uit het dak slaan, maar ook als er nog veel meer helende werking in het huwelijk zélf te activeren is.
Tot slot: hechting en God
In een artikel over hechting en verschillende hechtingsstijlen kán ik er niet aan voorbij gaan om het ook te hebben over wat ik persoonlijk zie in de relatie tussen God en mensen. Ook als je niet gelooft in God, raad ik je aan dit te lezen. Lees het minstens als mijn persoonlijk verhaal en wellicht haal je er meer uit.
God is in mijn stellige overtuiging de Schepper van relaties. Dat we als mensen een aangeboren drang tot verbondenheid hebben kan je biologisch evolutionair interpreteren, maar ik vind het veel mooier om er de afdruk van God in te zien, die zelf ook heel relationeel is als drie-eenheid. God schiep het verlangen in een baby'tje naar gehechtheid én het oergevoel bij moeders (en vaders) om voor hun kinderen te zorgen.
Mensen kunnen ook verschillende hechtingsstijlen naar God hebben. Ik ga alle vier de hechtingsstijlen bij langs:
Veilig gehecht: je durft God alles te vertellen (dat heet bidden) wat je bezighoudt. Je bent niet bang, ondanks dat je ontzag voelt voor Hem. Als je ontwikkelingen in je leven gaat doormaken waar je je zelf onzeker over zou voelen, voel je je met God toch zeker. Grappig is dat duizenden jaren geleden iemand in de Bijbel al schreef "met mijn God spring ik over een muur."
Gepreoccupeerd ('ik ben niet oké, Hij wel'). Je bent bovenmatig veel bezig met hoe God over je kan denken. Doordat je vaak onzeker bent over jezelf, heb je het gevoel zonder God helemaal niets meer te kunnen. Nu is het wel zo dat je als mens enorm veel kleiner bent dan Hij, maar juist God heeft de mens vrijheid en ontplooiingsmogelijkheden gegeven om ook zelf op de aarde bezig te zijn. Je komt dus minder tot je doel dan zou kunnen als je eigenlijk volledig op Hem wilt leunen.
Afwijzend ('ik ben oké, Hij niet). Je weet wel dat God almachtig is, maar eigenlijk is Hij vooral angstwekkend. Doe je eens iets fout, dan ben je bang voor zijn afwijzing en straf. Als je vooral 'donderpreken' in de kerk hebt gehoord over de toorn van God, kun je zo'n hechtingsstijl ontwikkelen. Je kunt dan voor je gevoel maar beter bij Hem uit de buurt blijven. Hé... dat is niet nieuw. Als je de Bijbel leest kom je in de eerste hoofdstukken al tegen dat Adam en Eva proberen God te ontwijken nadat ze iets heel verkeerds hebben gedaan. Je wilt je anti-afhankelijk opstellen en God is meer voor 'de noodgevallen.'
Angstig ('ik ben niet oké, Hij ook niet). Als je zo'n relatie met God hebt moet je eens de gelijkenis van de verloren zoon (of de wachtende vader) lezen. Die vind je hier. Dat gaat over een man die zichzelf volledig een 0 vond na een wild leven. Hij vertrouwde zijn vader ook niet, maar hij ging er tenminste naar toe om hem te vragen om zijn slaaf te worden. De vader doet daar iets wonderlijks: hij duwt de zoon niet weg, maar toont juist liefde. Liefde die hij eerst ook al heeft laten zien door de jongen de vrije ruimte te geven (ondanks dat die er misbruik van zou maken).
Er is nog veel meer te zeggen over geloof en hechting, maar ik wil het hier kort houden. Eén ding tot slot: we zagen eerder al dat je vanuit een veilige hechtingsrelatie kunt helen van beschadigde hechtingsrelaties. Voor veel Christenen is God een veilige bron. Velen hebben ook ontdekt hoe je ondanks grote beschadigingen in relaties met ouders, partners etc. toch kunt helen en weer vertrouwen kunt herwinnen in mensen en in het leven door een levendige relatie met God.
Tot slot
Wellicht ben je de afgelopen weken aan het denken gezet over je eigen of andermans leven. Ik hoop dat je met name uit het verhaal meeneemt hoe belangrijk en helend het is om veilige hechtingsrelaties te hebben of te zoeken. Dat zijn niet alleen relaties die op dat moment fijn zijn, maar ze kunnen ook helpend zijn in het verwerken van trauma en het hervinden van vertrouwen.
Voor wie ben jij een bron van veilige hechting? En bij wie ervaar jij veiligheid wat voor jou een bron van heling is?
Het kan zijn dat het lezen van dit artikel je in verwarring brengt terwijl je op dit moment niemand zou weten met wie je daarover in gesprek kunt. Voel je vrij mij een privé berichtje te sturen. Wellicht kan ik je helpen een hulpbron te vinden.
Delen blijkt dé manier te zijn waarop meer lezers deze artikelen vinden. Deel je mee?
Delen kan heel simpel met de icoontjes hieronder naar Facebook, Twitter, LinkedIN of als link die je bijv. kunt e-mailen.
Wil je updates per e-mail ontvangen als er een nieuwe blog is? Schrijf je dan hieronder in. Let op: de e-mails komen bij sommige mensen in hun map voor ongewenste-mail. Als je de afzender als 'vertrouwd' accepteert gebeurt dat niet weer.
Comments